Mensen met dementie zijn gevoeliger voor warmte, sfeer en sociale omstandigheden dan jonge, gezonde mensen.
Prikkels komen harder binnen, omdat ze niet meer gefilterd worden door het bovenbrein – de schil van onze hersenen die ons logisch laat redeneren, reflecteren, concentreren en relativeren. Naarmate de dementie vordert, reageren zij alleen nog vanuit emoties, reflexen en impulsen. In een verpleeghuis zijn veel prikkels die verwarring kunnen veroorzaken, zoals drukte op de gang, onbestemde geluiden of steeds andere mensen die in- en uitlopen.
Het dagelijks leven moet overzichtelijk zijn en herkenbaar. Dat geldt voor de omgang met mensen, maar ook voor het interieur. Denk aan een traditionele opstelling van tafel, stoel en bank, ramen die voldoende daglicht binnenlaten, deuren waar je ze verwacht, grepen, deurklinken en lichtschakelaars op oogafstand. Dat zijn de ankerpunten die houvast bieden.
Jan van der Hammen, adviseur in de ouderenzorg, is voorstander van een ‘aanbodrijk’ interieur. Hij bedoelt functionele interieurs waarin de bewoner alles op het oog en op de tast kan bereiken. Als ouderen noodgedwongen verhuizen naar een verpleeghuis, laten ze de mooiste jaren van hun leven achter zich. Toch kan ook het nieuwe verblijf dat gevoel van thuis oproepen, van herkenning en comfort. Dan moet de leefruimte de bewoner als een jas zitten.
Van der Hammen doet uitvoerig onderzoek naar de belevingswereld van mensen met dementie. Hij gebruikt de methodiek van de Britse natuurwetenschapper Tom Kitwood: Dementia Care Mapping (DCM). De kwaliteit van leven wordt gemeten volgens een vaste set randvoorwaarden: veiligheid, vertrouwdheid, voorspelbaarheid en begripsduur. Volgens Van der Hammen begrijpt de familie vaak niet wat er in het hoofd van vader of moeder omgaat. Telkens wordt een beroep gedaan op diens cognitieve vermogens – die er niet of nauwelijks meer zijn.
Van der Hammen gaf voorbeelden van misverstanden tijdens een mini-symposium over ontwerpen voor mensen met dementie. Het symposium werd door Forbo aangeboden in het AFAS-theater in Leusden. “Als een oudere bezoek krijgt, kan dat een fijn weerzien zijn met de kinderen of kleinkinderen. Maar hij moet wel op een andere wijze benaderd worden. In de regel krijgt hij veel vragen op zich afgevuurd. Wil je koffie of thee? Wat heb je vandaag gedaan? En afgelopen week? Ga je nog lunchen beneden? Waarom niet? Die vragen kan de bewoner vaak niet beantwoorden.
Keuzes maken, verbanden leggen, causaal denken, reflecteren – dat lukt gewoon niet meer. Hij slaat dicht of ‘bevriest’, loopt weg of wordt boos. Dat is geen agressie, maar een verdedigingsmechanisme. Omdat de oudere geen raad weet met al die vragen, zal hij in paniek emotioneel en impulsief reageren. Een beter begrip van dementie begint bij het observeren van een patiënt en je proberen te verplaatsen in zijn leefwereld.”
Het interieur kan voor een dementerende bewoner al net zo verwarrend zijn als een gesprek. In dat opzicht is het niet zo gek dat iemand naast een bank gaat zitten als deze bank dezelfde kleur heeft als de vloer. Dat hij zijn eten niet aanraakt als de rijst op een wit bord is geschept. Of dat hij niet op een stoel met dunne poten durft te gaan zitten, omdat hij denkt dat die niet stevig genoeg is - terwijl iemand met een gezond brein eerder vermoedt dat de stoel wel getest zal zijn op gewicht en stabiliteit.
Ontwerpers, architecten en projectinrichters kunnen helpen het leven van mensen met dementie
makkelijker te maken. Bijvoorbeeld door kleuren en contrasten te gebruiken. De meeste badkamers zijn erg wit: de toiletbril en de wastafel versmelten als het ware met de witte tegels. Een gekleurde wc-bril zou al duidelijkheid bieden. Kleuraccenten zijn ook denkbaar voor lichtschakelaars, muurgrepen of wandkastjes. Mensen met dementie raken behalve hun gezichtsvermogen ook hun taalbeheersing kwijt. Het is daarom raadzaam om icoontjes te gebruiken voor de privé- en publieke ruimten.
Storende prikkels die voor onrust zorgen, kun je voorkomen door systeemplafonds en gordijnen aan te brengen. Nog belangrijker is de vloer. In de eerste plaats voor veiligheid en stabiliteit, maar kleuren en dessins kunnen ook stemmingverhogend werken. Een goed gekozen ontwerp maakt geconcentreerd of rustig, alert of vrolijk. Om te begrijpen wat een vloer kan doen, moet je je ervan bewust zijn dat elke ruimte een eigen benadering verdient. De ontwerpservice van Forbo maakt opdrachtgevers wegwijs met een gratis ontwerpplan.
Voor het maken van een ontwerpplan houden de experts van de Ontwerpservice rekening met alle omstandigheden: maatvoering, bouwstijl, looplijnen, ligging en lichtinval. Zo mag de lichtreflectiewaarde (LRV) niet meer dan 10 graden afwijken om hinderlijke weerkaatsing van het zonlicht te voorkomen.
Glanst de vloer, dan zou je kunnen denken dat er ijs of water ligt. Egale tinten zijn veiliger dan gestreepte vloeren en patronen - iemand met dementie ziet daar al gauw hoogteverschil in. De meeste mensen merken een vloer niet op. Toch worden ze erdoor beïnvloed. Dat is vooral te merken aan kwetsbare ouderen. (link naar segmentpagina)
Daarom is een leefomgeving nodig waarover is nagedacht. Een aanbodrijk interieur voegt zich naar zijn bewoner, niet andersom.
Download hier de whitepaper 'veiligheid voor mensen met dementie':
